Οικουμενικός Πατριάρχης Χρύσανθος Α΄ (1768-1834)

Ἠλίας Μογλενίδης

Υποψήφιος Διδάκτωρ του Τομέα Ἱστορίας του Τμήματος Κοινωνικής Θεολογίας και Χριστιανικού Πολιτισμού της Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Χρυσάνθος Α΄ (Μανωλέας) συνιστά μεγάλο κεφάλαιο της Εκκλησιαστικής και Εθνικής Ιστορίας του Γένους των Ελλήνων. Γεννήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1768, στον οικισμό Γραμματικό της Επαρχίας Πέλλας, ο οποίος βρίσκεται στα εκκλησιαστικά όρια της Ιεράς Μητροπόλεως Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας. Πρώτος δάσκαλος του υπήρξε ο θείος του Παπαδάσκαλος Νικόλαος. Συνέχισε τις περαιτέρω σπουδές στις περίφημες σχολές της Έδεσσας, της Νάουσας και της Ραψάνης. Υπήρξε μέλος της αδελφότητας της Ιεράς Μονής Κουτλουμουσίου Αγίου Όρους. Χειροτονήθηκε ιεροδιάκονος από τον Επίσκοπο Σερβίων και Κοζάνης Θεόφιλο. Έλαβε τον δεύτερο βαθμό της ιερωσύνης από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεράσιμο. Υπηρέτησε στον Ιερό Ναό Υπαπαντής του Κυρίου Θεσσαλονίκης.

Στις 5 Φεβρουαρίου 1799, εξελέγη Μητροπολίτης Βεροίας και Ναούσης. Επιμελήθηκε την ιερά ασματική ακολουθία του Τοπικού Αγίου Οσίου Αντωνίου Βεροιέως του νέου ασκητού. Στις 13 Ιουλίου 1811, μετατέθηκε στην Ιερά Μητρόπολη Σερρών και Νιγρίτης. Διετέλεσε Πρόεδρος της Δημοτικής Διεύθυνσης Σερρών. Ασκούσε χρέη δικαστή στην πόλη των Σερρών. Η μεγαλύτερη, όμως, επιτυχία του δυναμικού Χρυσάνθου, ο οποίος επιφορτίστηκε και με την διεύθυνσή του, ήτο η δημιουργία ειδικού οικονομικού οργανισμού. Στις 15 Αυγούστου 1818, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία, από τον δυτικομακεδόνα φιλικό Ιωάννη Φαρμάκη. Διατηρούσε στενές επαφές με τον Αρχηγό της Φιλικής Εταιρείας, Αλέξανδρο Υψηλάντη, στον οποίο και ταχυδρομούσε χρήματα που συνέλεγε από τους διάφορους εράνους. Αρκετές φορές προστάτευσε, τόσο την οικογένεια του οπλαρχηγού, της Ελληνικής Επανάστασης στην Μακεδονία, Εμμανουήλ Παπά. Στις 8 Μαϊου 1821, η ανδρεία και η απαφασιστικότητα του Μητροπολίτου Χρυσάνθου διέσωσε την πόλη των Σερρών από την γενική σφαγή των Οθωμανών. Κατά την προετοιμασία της επανάστασης στην περιοχή των Σερρών συνέλαβαν, οι Οθωμανοί, τον Χρύσανθο μαζί με άλλους προύχοντες και εμπόρους και τους οδήγησαν στη φυλακή. Στις 9 Ιουλίου 1924, εκλέχθηκε Οικουμενικός Πατριάρχης. Επέδειξε ανύστακτο ενδιαφέρον για την Κοινή του Γένους Σχολή των Ελληνικών Γραμμάτων. Καθαιρέθηκε, αφού εξαναγκάσθηκε σε «αβίαστη και οικειοθελή παραίτηση» και εξορίστηκε στην Σμίντη της Μικράς Ασίας και στην Καισάρεια. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1834, εκοιμήθη και ετάφη στην Ιερά Μονή του Σωτήρος Χριστού Πριγκήπου. Κατ’ έτος στη γενέτειρά του τελούνται οι επίσημες εορταστικές εκδηλώσεις, υπό τον τίτλο «Χρυσάνθεια». Στις 29 Νοεμβρίου 2016, βρίσκουμε την επίσημη τελετή της ονοματοδοσίας του Γυμνασίου Άρνισσας (Πέλλας), το οποίο, μετά από απόφαση του Συλλόγου Καθηγητών του σχολείου και έγκριση του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, μετονομάσθηκε, πλέον, σε «Γυμνάσιο Άρνισσας Οικουμενικός Πατριάρχης Χρύσανθος». Ο μακεδόνας Οικουμενικός Πατριάρχης Χρύσανθος Α΄, εργάστηκε άοκνα για την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Δεν υπέστη μαρτυρικό θάνατο υπέρ Πίστεως και Πατρίδος. Το ευλογημένο και δεδοξασμένο, όμως, όνομα του εραστή της ελευθερίας Οικουμενικού Πατριάρχου Χρυσάνθου του Α΄ έχει γραφεί με χρυσά γράμματα στις ιστορικές δέλτους των αφανών ηρώων. Οι οποίοι, ευρισκόμενοι στα μετώπισθεν του απελευθερωτικού αγώνα, έμειναν πιστοί άχρι θανάτου στην Μεγάλη Ιδέα, κρατώντας υψηλά το ελληνορθόδοξο φρόνημα του Ελληνικού Γένους.            

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί περίληψη εισήγησης του Ηλία Μογλενίδη, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο διαδικτυακής ημερίδας για την Ελληνική Επανάσταση, που διοργάνωσε η Ι. Μητρόπολις Φλωρίνης.